schetsboek over architectuur en ontwikkelpaden voor de elektronische overheid
Pieter Wisse
met bijdragen van Steven Luitjens, Willem van Hees, André van Brussel en Jeroen
Takkenberg
hoofdstuk 7
Dit is een bundel met informatiekundige architectuurschetsen van de
elektronische overheid. Wij zullen daarom niemand verrast hebben met het
informatiekundige accent dat de hoofdstukken 3 tot en met 6 kenmerkt.
De elektronische overheid telt andere onmisbare aspecten. Behalve informatie
gaat het — vooral — om: proces, risico, wet- en regelgeving, bekostiging,
organisatie, verandering en internationalisering.
Aan elk van die aspecten hebben wij in deel III tot en met V steeds een
hoofdstuk gewijd. In tegenstelling tot onze informatiekundige verhandeling in
deel II beperken we ons daarbij tot aandachtspunten, met eventueel wat
toelichting. Onze bedoeling is primair ze te agenderen voor
stelselmatige behandeling.
Op voorhand lichten we graag toe, waarom sturing niet als aspect verschijnt.
Wij beschouwen dat zelfs als hoofdlijn, vandaar. Vooral de verankeringsaspecten
die in deel III de revue passeren, leiden feitelijk allemáál tot sturing.
We beginnen met het procesaspect van het informatieverkeer in het publiek
domein.
De elektronische eenheid is betrekkelijk nieuw. Wat begrip vaak op weg helpt, is een vergelijking. In het besef dat elke vergelijking ergens mank gaat, proberen we het met het fysieke verkeersstelsel. Ook voor informatieverkeer raakt zo duidelijker dat het (verkeers)stelsel bijvoorbeeld (verkeers)regels omvat. Er zijn rechters nodig die vonnis spreken in (verkeers)zaken. De bekostiging van het (verkeers)stelsel is vergaand verspreid; dat valt extra op, wanneer àlle relevante aspecten de revue passeren. Zo wèrkt het fysieke verkeersstelsel als fijn afgestemd ‘netwerk.’
Dit hoofdstuk benadrukt het proceskarakter van de elektronische overheid. Volgens de vergelijking met fysiek verkeer wordt de route tussen vertrek- en aankomstpunt in schakelbare etappes afgelegd, de zgn. enkelvoudige informatiebewegingen. De complete ‘reis’ tussen A en B is een samengestelde informatiebeweging. Dat heet ook een proces als informatieketen.
De vergelijking met het fysieke verkeersstelsel verduidelijkt onder andere dat informatiebewegingen geen hiërarchische weg behoeven te volgen. Er is directe interactie mogelijk, dwz. van punt tot punt (ofwel: van schakel tot schakel). Onder de noemer van proces is wezenlijk dat betrokken actoren niet noodzakelijkerwijs behoren tot één overkoepelende organisatie die ook praktisch direct sturingsmandaat heeft. Naarmate maatschappelijke dynamiek toeneemt, gebeurt dat natuurlijk vaker. Zonder sturingshiërarchie heeft de procesorganisatie kwalitatief een ander karakter. Als stelselmatig aandachtspunt onder de noemer van proces geldt daarom: ketenregie.
De nota Architectuur Elektronische Overheid (hierboven behandeld in hoofdstuk 4) benoemt procescoördinatie als achtste zgn. integratiefunctie. Dat kunnen we ook keteninformatisering noemen. Zo valt eenvoudiger te herkennen dat het daar om instrumentatie gaat. Het zijn natuurlijk de overkoepelende ketenprocessen die primair aandacht verdienen.
De essentie van een ketenproces is samenwerking. Dat lukt vaak op vrijwillige basis, maar zeker niet altijd. Als waarborg vermeldt bijvoorbeeld Burger en overheid in de informatiesamenleving: De noodzaak van institutionele innovatie1 een zgn. proceswet Interbestuurlijke samenwerking. Of het nu wetten, besluiten, voorschriften enz. zijn, blijkbaar valt er onder de procesnoemer nog wel wat te regelen. Over een ontwikkelpad voor ketenregie annex –samenwerking bevat dit schetsboek een studie (zie hoofdstuk 19).
noot
1. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2001, rapportage van de Eenmalige Adviescommissie ICT en Overheid, voorzitter A.W.H. Docters van Leeuwen.
inhoudsopgave, vorige hoofdstuk, volgende hoofdstuk.
2004 (1e druk: 27 september 2004; 2e druk: 13 december 2004) © programma Architectuur Elektronische Overheid (Ictu) en afzonderlijke auteurs; webeditie 2007 © Pieter Wisse
Zie ook de complete nota als enkel pdf-bestand.