Sterk door samenhang op schaal

Pieter Wisse

Alweer bijna vijfentwintig jaar geleden was het mij vergund inhoudelijke bijdragen te leveren aan vernieuwing van archiefbeleid. Het resultaat werd bekend als Omslag in opslag. De ondertitel luidde: terugkeer naar informatievoorziening.[1]
De crux is onverminderd actueel. Voorzieningen voor informatieverkeer vergen integrale oriëntatie.[2] Daarmee is a priori fragmentatie onder de noemers van archief, documentatie e.d. strijdig.
Door èlke verabsolutering van een aspect oid. gaat het mis. Dat dreigt nu weer door eenzijdige nadruk op actieve openbaarmaking.

In een integrale opzet is openbare informatie geen vertrekpunt, maar één van de resultaten. Dat maakt duidelijk dat voorzieningen variabel moeten zijn. En hun bereik is noodzakelijkerwijs maatschappelijk. Infrastructuur, dus.

Omdat het om verkeer met informatie gaat, is de opgave principieel relationeel. Zeg maar een verkeersbeweging houdt uitwisseling van informatie tussen deelnemers in.

Met uitwisseling zijn bevoegdheden in het geding. En zijn er bijbehorende bedoelingen.

Doet u aan zgn actieve openbaarmaking? U neemt blijkbaar initiatief door u als deelnemer aan informatieverkeer op te stellen. Als zodanig identificeert u uw mededeelnemers; die zijn dus betrekkelijk passief. Verder bent u kennelijk bevoegd om de informatie in kwestie aan die deelnemers beschikbaar te stellen, ofwel u weet eveneens dat zij bevoegd zijn kennis ervan te nemen, op grond ervan te handelen, enzovoort.

Oh ja, natuurlijk beseft u dat openbaarmaking van belang kan zijn voor mensen en/of organisaties tot wie u zich met de uitgewisselde informatie niet richt. Inderdaad, dat zijn eigenlijk óók deelnemers. Hun belangen zijn mede bepalend voor bevoegdheden, wie weet zelfs dwingend. Het gaat om invloed op uw bevoegdheden om die informatie al dan niet beschikbaar te stellen en die van de geadresseerden om kennis ervan te nemen, enzovoort.

Kortom, actieve openbaarmaking komt neer op uiterst selectief gedrag. Er gelden voorwaarden alom. Maar met het oog op evenwichtige verhoudingen in en door maatschappelijk verkeer is dat allemaal helemaal niets nieuws.

Nee, u bent niet altijd actief. En u bent niet bevoegd tot alles.

Sinds enkele decennia moeten we ook rekening houden met digitale technologieën. We kunnen ze benutten om activiteit op te voeren. Maar risico’s wijzigen eventueel ook. Dat verandert echter niets eraan, dat openbaarmaking door-en-door relationeel georiënteerd moet zijn en blijven.

We moeten blijven waken voor verhullende slogans. Zo klinkt actieve openbaarmaking prachtig. Maar we moeten, eindelijk, werken aan heuse infrastructuur voor informatieverkeer op maatschappelijke schaal. Pas dankzij zo’n infrastructuur is o.a. actieve openbaarmaking verantwoord mogelijk, want praktisch beheersbaar.

Pakweg tien jaar geleden formuleerde ik als A5 beknopt de m.i. voornaamste infrastructurele thema’s:[3]

1. Authentieke informatie. Zodra voorheen gescheiden informatieverzamelingen tot een heus (informatie)stelsel moeten gaan behoren, geldt als voorwaarde dat verschillen en overeenkomsten in betekenis expliciet zijn. Dat is het belang van contextuele verbijzondering. Voor de vereiste eenduidigheid op stelselniveau hoort daar verbijzondering langs de tijddimensie onlosmakelijk bij. Dergelijke ordening moet consequent vanàf samenhang tussen zgn basisregistraties gevestigd zijn. Daar(door) is informatie authentiek.

2. Activiteitenstromen. Informatiewerk gebeurt in gevarieerde patronen, ook wel werkstromen genoemd. Herhaalbare, betrouwbare informatieresultaten vergen werkstroom-/procescoördinatie. Dat betreft dus activiteiten.

3. Autorisatie veronderstelt eenduidigheid van zowel (statische) informatie, als (dynamisch) gedrag-als-procesbijdrage. Met andere woorden, pas nadat aan de voorwaarden van stelselmatige betekenisordening èn procescoördinatie voldaan is, kan autorisatie zinvol (verder) uitgewerkt worden.

4. Audit trail. Een controlespoor veronderstelt op zijn beurt deugdelijke autorisatie.

5. Archivering (lees ook: digitale duurzaamheid) moet rusten op het systeem van eenduidige controlesporen, enzovoort.

Voor borging van betekenissenvariëteit van 1 tot en met 5 inclusief samenhang is een modelleermethode annex –taal nodig die stelselmatige verbijzondering volgens context (en tijd) faciliteert. Dat is Metapatroon (Engels: Metapattern).[4, 5]

Tot infrastructuur voor informatieverkeer vind ik tevens verkeersregels behoren. Ik blijf erbij dat in een open democratie het fundament daarvoor slechts kan bestaan uit formele erkenning van persoonsinformatie als eigendom van de persoon in kwestie. Dat kan praktisch uiteraard niet absoluut gelden.[6]

Alles bijelkaar staat ons veel te doen, zelfs alsmaar méér. Dat kan pas lukken zodra we ‘het’ daadwerkelijk samenhangend opzetten. De maatschappelijke schaal maakt het er niet eenvoudiger op, maar zo is het nu eenmaal. Wanneer gaan opdrachtgevers dat beseffen?
Anders lukt het nooit en is ook actieve openbaarmaking weer gedoemd tot onderwerp van geïsoleerde, averechtse bemoeienis waaraan opnieuw veel geld verspild raakt.

In dit korte bestek schetste ik slechts een karikatuur van reële samenhang ...

 

 

1. Ministerie van Binnenlandse Zaken, Omslag in Opslag: terugkeer naar informatievoorziening, 1991.
2. Ictu: Architectuur elektronische overheid, Informatieverkeer in publiek domein, 2004.
3. Wisse, P.E., A5 voor publiek informatieverkeer, 2005.
4. Information Dynamics, Metapatroon, handboek stelselmatig informatieverkeer, toegang tot documentatie vanaf 1991.
5. Forum Standaardisatie, Semantiek op stelselschaal, 2009.
6. Wisse, P.E. en P.L. Jansen, Manifest voor informatieverkeer, 2005-2009.

 

 

Bovenstaande tekst is geschreven op verzoek van de redactie van het tijdschrift Od (Overheidsdocumentatie) om een bijdrage te leveren aan een themanummer (oktober-november 2014) over actieve openbaarmaking.

 

 

augustus 2014, webeditie 2014 © Pieter Wisse