Pieter Wisse
Waarom falen zoveel informatiseringsprojecten? Een opbouwend antwoord vergt
nuancering. Mislukking houdt o.a. verband met ontkenning van de veranderende,
groeiende schaal van samenhangend informatieverkeer. Er bestaat kennelijk een
kritische grens tijdens opschaling. Die blijkt nota bene gauw bereikt. Wat
eronder voldoet, werkt erboven prompt averechts. Wie dat niet beseft, blijft
stellig met de beste bedoelingen de weliswaar vertrouwde, maar beperkte aanpak
volgen. Dat leidt voor wie het wèl ziet dus zelfs voorspelbaar tot onbruikbare
resultaten, verspilling enzovoort. Het kàn anders.
Waarop mikken vele projecten tegenwoordig? De resulterende voorzieningen moeten
passen in een netwerk dat zij aldus tegelijk verdichten, uitbreiden. Dat
groeiende netwerk voor steeds intensiever informatieverkeer wordt, kortom, door
een alsmaar heterogenere verzameling deelnemers gebruikt voor alsmaar
gevarieerdere interacties.
Zo’n veranderlijk netwerk is natuurlijk allang niets nieuws meer. Standaarden
voor signaaloverdracht zijn daarom gemeengoed. Maar waar(om) gaat het dan toch alom
nog altijd mis? Dat ligt aan het ruimere bereik met informatieverkeer. Daarvoor
voldoet singuliere omgang met betekenis niet langer. Zonder stelselmatige
aanpak van betekenissenvariëteit blijft productieve aansluiting enzovoort
illusoir.
Vooralsnog heerst onbewuste onbekwaamheid wat zgn semantische
interoperabiliteit op inmiddels reële schaal van maatschappelijk
informatieverkeer betreft. Betekenissen blijken te botsen. Dat frustreert
andere deelnemers. Wie strikt zijn eigen actie benadrukt, ondermijnt
interactie. Zo zijn allerlei — potentiële — deelnemers druk en duur bezig hun
‘eigen’ voorziening waardeloos te maken voor noodzakelijk gezamenlijk
informatieverkeer.
Ook in dit semantische vlak bestaat de oplossing allang, zeker als algemene
richting. De nadruk op het onbewuste karakter van de onbekwaamheid wijst echter
op een hardnekkige drempel voor acceptatie en toepassing. In Einführung in die Semantik (Europäische Verlagsanstalt,
1969, oorspronkelijk in het Pools, 1961) maant de Poolse filosoof Adam Schaff
(1913-2006) tot realisme (p. 329):
Wir können die Unschärfe der Wörter nicht absolut beseitigen, da das ihr objektives Merkmal ist.
Wie dat ontkent, zeker als het onbewust gebeurt, blijft vals verlangen naar “die ideale Sprache.” Dat gebeurt in de netzo onbewuste veronderstelling dat er domweg geen alternatief is. Maar Schaff merkt terecht en praktisch op (p. 329):
Der Verzicht auf die ideale Sprache und auf die absolute Präzision der Aussagen bedeutet jedoch nicht den Verzicht auf den Kampf um maximale Präzision.
Hoe lukt dat? (p. 329)
Wir können diese Unschärfe dagegen einschränken oder sie sogar für bestimmte Zwecke vollkommen ausschalten, indem wir eine entsprechende Konvention treffen. Wir können — und das ist das Wichtigste — die Mehrdeutigkeit der Wörter durch ihre Interpretation im Kontext ausschalten[.]
Op (zeer) beperkte schaal volstaat doorgaans dienovereenkomstig beperkte informatie. Dan functioneert die schaal (nog) als referentiekader. Dat externe kader voorziet als het ware in context, dwz vestigt impliciet het verwachtingspatroon voor wat informatie betekent. Maar op ruimere schaal ontbreekt zo’n eenduidig kader juist. Omdat voor diezelfde beperkte informatie nu het gevaar van “Unschärfe” dreigt, moet worden voorzien in wat voorheen het externe kader bood. Die informatie is de nodige en voldoende context. Dat lijkt èxtra informatie, omdat die nu expliciet nodig is. Het is ruimer bekeken echter slechts, nogmaals, vervanging van wat op beperkte schaal impliciet als context kon worden ervaren. Er was dus altijd al context en daarom stelt Schaff nuchter (p. 329):
Das ist eine alte und verhältnismäβig einfache Frage[.]
Bij nader inzien erkent hij tevens de moeilijkheidsgraad ervan (p. 329):
Es geht hier um eine wichtige ontologische Frage, [...] doch bewegt sie schon lange die Gemüter der Philosophen.
Waarom vele filosofen missen dat zgn contextuele verbijzondering helpt, verbaast Schaff. En ook weer niet. Dat komt (p. 329)
[w]ahrscheinlich deshalb, weil sie mit groβen weltanschaulichen Streitfragen gekoppelt ist und ihre Lösung von dem in diesen Streitfragen eingenommenen Standpunkt abhängt.
Zoiets moet het wel zijn. De waarschijnlijkheid die Schaff noemt, is
veelbetekenend. Hij zou zich pas duidelijk kunnen uitspreken, indien hij de
relevante wereldbeschouwelijke standpunten kent. Blijkbaar zijn die zelfs
vergaand impliciet bij talloze filosofen, die toch doorgaan voor — bewust
bekwame — ontologische professionals.
Dat valt daarom geheid nog sterker tegen bij opdrachtgevers en uitvoerders van
informatiseringsprojecten. Wat veroorzaakt hùn weerstand tegen het antwoord op
“eine alte und verhältnismäβig einfache Frage”? Als ik Schaffs redenering
volg, is hun standpunt reeds bepaald door àndere vraagstukken die zij als
existentieel ervaren. Voor een opdrachtgever kan dat zijn behoefte aan
autonomie zijn. Hij kan een antwoord dat evenwichtige verhoudingen tussen
verkeersdeelnemers veronderstelt, daarmee strijdig en dus niet ontvankelijk
verklaren. Uitvoerders zijn steeds vaker externe dienstverleners. Evenwichtige
verhoudingen in verkeer vermijden nodeloze duplicatie, nog afgezien ervan dat
elke mislukking mede door dienstverleners (veel) méér werk en dus inkomsten
voor … diezelfde dienstverleners oplevert. Wie dergelijke winstmaximalisatie
als standpunt huldigt, is praktisch onmogelijk geïnteresseerd te krijgen in wat
hij onmiddellijk als verlies opvat.
Wat ik eraan kan doen, is redelijk blijven wijzen op de reële
verkeersvraagstukken. Daarvoor verwijs ik graag naar verwante theorie &
praktijk, in het bestek van deze tekst dus werk van Schaff. Hij motiveert dat
werk als volgt (p. 24):
[Ich] möchte [...] auf die sprachwissenschaftlichen Betrachtungen zum Problem der Mehrdeutigkeit sprachlicher Ausdrücke und auf die Notwendigkeit eingehen, sie zu präzisieren.
Als redelijkheid geen gehoor krijgt, houdt het op. Maar precies dàt probleem is met opschaling van informatieverkeer toch nijpender dan ooit? Een oplossing is dùs meer dan ooit nodig. Op zijn beurt laat Schaff overigens weten (p. 24):
Das Problem ist eigenlicht viel älter und geht auf Aristoteles zurück, wenn seine Geschichte nicht noch älter ist.
Voorafgaand aan Aristoteles (384-322) heeft inderdaad Plato (ca. 427-347) reeds over taal en werkelijkheid geschreven. Zo merkt de vreemdeling in Sophist (in: The Collected Dialogues of Plato, Princeton University Press, oorspronkelijk 1961, editie 1980, pp. 957-1017) op (251a):
We take any given thing as one and yet speak of it as many and by many names.
De optie die Plato bij monde van de vreemdeling verwerpt, is (252a)
that nothing has any capacity for combination with anything else for any purpose.
Herhaal, verwèrpt! In termen van er- ipv ontkenning geformuleerd, afhankelijk van een doel bestaat (een) samenhang. We moeten, zegt de vreemdeling, (252b)
allow one thing to share in the quality of another and so be called by its name.
Hoe zulke combinaties productief functioneren illustreert de vreemdeling (253a):
[T]hey might be said to be in the same case with the letters of the alphabet. Some of these cannot be conjoined; others will fit together.
Daarop stelt de vreemdeling de retorische vraag (253a):
And does everyone know which can combine with which, or does one need an art to do it rightly?
Plato’s vreemdeling voegt eraan toe (253b):
[W]e shall find differences of the same sort between competence and incompetence in any [...] art.
De kunde die er voor informatievoorziening toe doet, is ... informatiekunde.
De vereiste bekwaamheid betreft nodige en voldoende precisering door tekens te
combineren. Wat het ene teken betekent, raakt eenduidig dankzij een ander
teken. Dat andere teken functioneert dan voor het ene teken als context.
Op dit beginsel is metapatroon gebaseerd, een methode die ik ontwierp voor
verbijzondering van context en tijd in informatiemodellen; zie o.a. Metapattern: context and time in information models
(Addison-Wesley, 2001). Daardoor kunnen zulke modellen semantiek op reële
stelselschaal helpen borgen.
Metapatroon biedt een methodische, formele vernieuwing die afgestemd is op
vraagstukken respectievelijk kansen met informatieverkeer ongeacht de schaal.
Voor Plato bestond die concrete opgave natuurlijk niet. Meer in het algemeen
doet hij bij monde van de vreemdeling wel degelijk een rake bewering, opnieuw
als retorische vraag, over de noodzaak van bewuste bekwaamheid (253b-c):
[I]s not some science needed as a guide on the voyage of discourse, if one is to succeed in pointing out which kinds are consonant, and which are incompatible with one another—also, whether there are certain kinds that pervade them all and connect them so that they can blend, and again, where there are divisions, whether there are certain others that traverse wholes and are responsible for the division?
Gesprekspartner Theaetetus bevestigt (253c):
Surely some science is needed—perhaps the most important of all.
Daar zijn we weer. Wie de redenering wil volgen, is in staat het belang van kunde te erkennen. Voor ruimere acceptatie blijkt dat geen garantie. Het is m.i. ook niet toevallig, dat Plato de aangehaalde passages als onderdeel van Sophist schreef. Dat dialoog is een scherpe kritiek op sofisten, te weten mensen die taalvaardigheid misbruiken voor ontkenning van reële verhoudingen. Daarmee contrasteert Plato de heuse filosoof die streeft naar “the free man’s knowledge.” Daarbij gaat het om (253d)
[d]ividing according to kinds, not taking the same form for a different one or a different one for the same[.]
Met nog steeds de vreemdeling aan het woord is dàt (253d)
the business of the science of dialectic. […] And the man who can do that discerns clearly one form everywhere extended throughout many, where each one lies apart, and many forms, different from one another, embraced from without by one form, and again one form connected in a unity through many wholes, and many forms entirely marked apart. That means knowing how to distinguish, kind by kind, in what ways the several kinds can or cannot combine.
Terwijl de inspiratie voor metapatroon overduidelijk ontleend is aan betrekkelijk recente vernetwerking door digitale informatie- en communicatietechnologieën, geeft Plato reeds aanwijzingen voor het ontwerpen annex modelleren ermee. Dat hoeft bij nader inzien niet te verrassen. Voor Plato was maatschappelijk verkeer de, zeg maar, natuurlijke schaal voor onderzoek naar verband tussen taal en werkelijkheid. Wie geleerd heeft met vroege digitale informatietechnologie te werken, verloor die ruime schaal gauw uit het oog. Die technologie was immers slechts lokaal toepasbaar, waar optimalisering van verwerking als het ware uitnodigde tot semantische vernauwing. Dat moeten informatiekundigen dus weer àfleren. Dat is moeilijk in wat nog altijd een sofistisch klimaat is. Plato lijkt er tenminste een hard hoofd in te hebben, want (253e)
the only person [capable of] this mastery of dialectic is the pure and rightful lover of wisdom.
Dat is dus (254b)
the philosopher, whose thoughts constantly dwell upon the nature of reality[.]
Voor informatievoorziening op netwerkschaal zijn, zo niet filosofen, minstens vakkundige ontwerpers nodig. Voor kwaliteitsontwerp blijkt expliciete filosofische oriëntatie echter onmisbaar. Want wat Schaff in Essays über die Philosophie der Sprache (Europäische Verlagsanstalt, 1968, verzamelde opstellen oorspronkelijk in het Pools) over betawetenschappers opmerkt, geldt natuurlijk nog sterker voor informatiekundige ontwerpers (p. 10):
[S]ie fielen durch die einfache Verneinung der Philosophie [...] gerade der slechtesten Philosophie in die Hände.
Waarover zij in hun professionele bagage vooràl moet beschikken, blijkt inzicht in betekenissenvariëteit en methoden & technieken voor beheersbare precisering. Daar is niets esoterisch aan voor wie bereid is bijvoorbeeld Plato serieus te bestuderen. En Schaff maakt het alweer concreter, dus praktischer herkenbaar. Voor verwijzing naar werk uit een recenter verleden wijst hij in Einführung in die Semantik op Michel Bréal (1832-1914) (p. 24):
Der Vater der linguistischen Semantik, Bréal, hat sich auch met dem Problem der Mehrdeutigkeit und ihrer Quellen befaßt.
Om een lang verhaal kort te maken, (p. 24)
Bréal sieht im Kontext das eigentliche Remedium gegen die Gefahr bedeutungsmäßiger Entgleisungen.
Was acceptatie ook maar zo simpel. Terwijl bijvoorbeeld het Internet nog verre toekomst is, beklaagt Schaff zich (p. 111):
Es ist keineswegs zufällig, daß die Schwierigkeiten bereits recht lange andauern, ihre Beseitigung aber immer noch nur eine Forderung geblieben ist[. ...] Der Grund für die Krise sind die fehlerhaften philosophischen Grundvoraussetzungen der traditionellen semantischen Richtung.
Over betekenis gesproken, Schaff schuwt etikettering als crisis niet. Wat voor zijn beoordeling stellig meespeelt, was de uitzichtloosheid die hij ervaart. Daarvan geeft hij tevens blijk in Essays über die Philosophie der Sprache. Ik vind het althans redelijk om “Grundvoraussetzungen” als paradigma te beschouwen, zeg ook maar ideologie. Inmiddels schiet de semantische ideologie voor strikt lokale informatie tekort. Die voldoet niet voor stelselmatig informatieverkeer. Dus, stelt Schaff, (p. 113)
die Konsequenz aus der Tatsache, daβ die Ideologie [im Leben der Gesellschaft] eine solche Rolle spielt, muβ jedoch unser Bestreben sein, ihrer Herr zu werden, sie zu lenken und sie zu verändern, wenn sie in Widerstreit zu unseren Zielen gerät. Wie kann man aber eine Ideologie lenken, wie den Versuch wagen, sie zu verändern?
Nogmaals, dat is èxtra lastig.(pp. 114-115)
Jedenfalls stützt sich auf einer gegebenen Entwicklungsstufe menschlichen Wissens die Ideologie vor allem auf ein anerkanntes Wertsystem. Aber wie soll man es verändern? Wie kann man die Menschen von einem anderen Wertsystem und folglich von einer anderen Ideologie überzeugen? [...] Vom Standpunkt der Erkenntniss aus ist die ganze Sache von äuβerster Banalität; und dennoch behaupte ich, daβ sie in der ideologischen Sphäre auf den heftigsten Widerstand [...] stöβt.
Intussen zijn m.i. voorwaarden ontstaan waaronder achterhaalde veronderstellingen kunnen bezwijken. De crisis waarvan Schaff in Einführung in die Semantik rept, ziet niemand in verband met zijn eigen, zeg maar, crisis. Voorrang voor eigen richting houdt dan onherroepelijk minachting in van wat, hoe onredelijk ook, als afwijkende richting beschouwd wordt. Met groeiende vernetwerking valt echter moeilijker vol te houden dat daartussen geen verband bestaat. Daar komt thans bij wat de financiële crisis heet. Mits zulke bedreiging van zelfbehoud groot genoeg is, zijn “fehlerhaften philosophischen Grundvoraussetzungen” gauw genoeg vergeten. De kans bestaat uiteraard dat er netzo valse veronderstellingen voor in de plaats komen. Maar zolang de kans op verbetering er is, blijft het pogingen waard. Voor stelselmatige resultaten moeten dat pogingen met beroep op redelijkheid zijn. Ze beginnen daarom, nogmaals, met erkenning (p. 121),
daß die Ausdrücke der Sprache mehrdeutig sind und verschiedenen Interpretationen zulassen.
Daarmee is iedereen het nog wel eens. Maar bijna iedereen haakt af na de mededeling (pp. 121-122),
daß der Kommunikationsinhalt nur in einem bestimmten Kontext verstanden werden kann.
De òplossing wordt bestreden, dat daarom expliciete context moet zijn a. geïdentificeerd èn b. toegevoegd. Daarentegen bestaat feitelijk, maar dus overheersend impliciet, (p. 327)
die Auffassung [...], daß die Konstruktion einer »idealen« Sprache den Ausweg aus allen philosophischen Schwierigkeiten bedeutet.
Schaff merkt in dat verband op (p. 327):
Es ist verständlich, weshalb unter den Anhängern dieser Auffassung die Logiker überwogen, ganz besondern die Spezialisten auf dem Gebiet der mathematische Logik. Der Verlockung, eine ideale, vollkommene Sprache zu schaffen, die es erlauben würde, jegliche Unvollkommenheit der Sprache, die eine Fehlerquelle der Erkenntnis darstellt, zu beseitigen, erlagen am leichtesten jene Menschen, die an das Operieren mit mathematischen und logische Zeichen gewohnt waren.
Ook informatiekundigen en informatici gaan prat op hun logische aanpak. Zij zoeken het dus eveneens in wat Schaff als illusie aanwijst, te weten een ideale taal. Intussen gaan zij door voor deskundig en belemmeren noodzakelijke veranderingen. Maar zoals hij tevens in Essays über die Philosophie der Sprache vermeldt, (p. 66)
Mehrdeutig[keit] ist eine objektive linguistische Tatsache, die sich auf Grund der Sprachgeschichte natürlich erklären läβt. Die Gefahr der Verwechslung verschiedener Bedeutungen und der damit verbundenen Miβverständnisse und logische Fehler bei der Darlegung der Gedanken verringert sich dadurch, daβ mehrdeutige Ausdrücke im Kontext [...] gewöhnlich eindeutig werden. Denn der Kontext bestimmt die Bedeutung, in welcher die Audrücke im gegebenen Falle gebraucht wurden.
Over geschiedenis gesproken, die leert ons voorts (pp. 90-91)
daβ die Idee einer vollkommenen Sprache, in der euphorische Atmosphäre der schwindelerregenden Erfolge der symbolische Logik und der formalisierten Sprachen geboren, zum Miβlingen verurteilt war. Wir vermögen es nicht, eine Sprache zu konstruieren, deren Ausdrücke absolut präzis wären, aber wir bedürfen dieser Konstruktion auch gar nicht. Wir sind schlieβlich fähig, die Ausdrücke mit Hilfe verschiedener Mittel bis zu den uns konkret notwendigen Grenzen zu präzisieren und solche unbestimmten Ausdrücke in exakter Weise zu handhaben. [...] Vor allem is es notwendig, klar zu sehen, daβ diese mühselige Quadratur des Kreises, über die sich so manche bis zum heutigen Tage den Kopf zerbrechen, nicht nur unnötig, sondern geradezu hinderlich ist. [...] Praktisch gesehen, gibt es keine Grenzen für die Präzisierung und »Schärfung« der Ausdrücke, wenn wir auch in diesen Fällen den idealen limes niemals erreichen. Und das ist das Wichtigste. Es geht dabei um das volle Bewuβtsein, daβ die Grenzen der notwendigen Exaktheit eine Funktion des praktische oder theoretischen Ziels sind, das wir uns stecken.
Overigens is verbijzondering volgens relevante context allesbehalve
ònlogisch. De logica ervan is echter ànders, maar dienovereenkomstig formeel
enzovoort. Schaff maakt die stap naar zgn stelsellogica nog niet.
Die is structureel annex formeel met metapatroon gelukt. Daarin is zelfs
nauwkeuriger, want steevast contextueel ruimte voor “das Operieren mit mathematischen
und logische Zeichen.”
Wie zich onverminderd laat verleiden door de illusie van een ideale taal, komt
niet tot praktische bijdragen aan — voorzieningen voor — stelselmatig
informatieverkeer. De aanduiding ‘verkeer’ vergt daarentegen (p. 22)
ein soziologisches Moment in die Analyse eines Problems [....], das gewöhnlich Gegenstand rein formaler Analysen ist.
Let wel, wat Schaff afwijzend met “rein formaler Analysen” bedoelt, betreft nog strikt (p. 85)
[d]er sogenannte logische Atomismus, mit dem diese Anschauungen über die vollkommene Sprache zusammenhängen, seinen metaphysischen Hintergrund. Dieser bestand nicht nur in der Überzeugung, daβ die Welt sich aus irgendwelchen einfachen atomaren Fakten zusammensetze, sondern auch darin, daβ eine Entsprechung zwischen den atomaren Aussagen und den atomaren Fakten bestehe.
Nogmaals, stelsellogica kent met metapatroon eveneens een formalisme. Dat facilieert eenduidige, samenhangende verbijzonderingen volgens context (en tijd). Schaff begrijpt in Einführung in die Semantik wèl reeds terdege wat een productieve invalshoek is (p. 128):
Will man die Funktion der Sprache und das Wesen der Kommunkation verstehen, so muβ man sich vor allem mit dem menschlichen Verhalten, dem Zusammenwirken der Menschen befassen[.]
Ofwel, (p. 168)
das Zeichen [ist] auf die auf bestimmte, gesellschaftlich bedingte Weise am Kommunikationsprozeβ teilnehmenden Menschen sowie auf den Gegenstand bezogen. Aus dieser doppelten Bezogenheit, nicht aber — wie das meistens gemacht wird — nur aus der Beziehung zum Gegenstand, ergibt sich etwas scheinbar Triviales, aber doch äuβerst Wichtiges für eine korrekte Analyse des Zeichens: die Hauptfunktion des Zeichens ist, jemandem etwas mitzuteilen, jemandem über etwas zu informieren.
Langs die weg geeft Schaff nadere betekenis aan zgn universe of discourse. Dat begrip geniet populariteit onder informatiekundigen/informatici, die er echter een beperkende, dus juist contraproductieve voorstelling van hanteren. Schaff maakt dat avant la lettre reeds duidelijk (p. 140):
Wie stellt sich [...] das universe of discourse im Lichte der materialistischen Erkenntnistheorie dar? [...] Ein isolierter Gegenstand [...] ist eine Abstraktion — der Geist widerspiegelt den Gegenstand im Erkenntnisprozeβ immer in irgendeinem Kontext. In diesem Sinne muβ der Kontext auch für die Kommunikation der Erkenntnis existieren. [...] Die Berufung auf das universe of discourse beseitigt die Schwierigkeiten nicht, um so weniger, als es hier nicht um Gegenstände geht, sondern um mehrdeutige Wörter, deren Bedeutung erst in einem bestimmten Kontext konkretisiert wird. Dazu aber ist kein »transzendentales ›Ich‹« erforderlich, sondern das deutliche Umreiβen und Verstehen des Kontextes, was wiederum Präzision der sprachlichen Fassung vom Sprecher und eine entsprechende Bildung vom Hörer verlangt.
Wat ikzelf als subjectief situationisme uitwerkte, blijkt dus ook eerder o.a. door Schaff geschetst, zij het ruwweg. Over de aannames voor werkzame oplossing is Schaff echter al volstrekt duidelijk (p. 282):
Es geht [...] darum, daβ [...] der Interpret des Zeichens [...] eine Auswahl unter [...] einander ausschlieβenden Bedeutungen durchführen kann. Diesem Ziel dient eben der Kontext, in den wir das Zeichen stellen. [... D]ie Wörter [nehmen] erst im Kontext eine bestimmte Bedeutung an [...] (d.h., es erfolgt hier die Auswahl einer von vielen möglichen Bedeutungen, im Kontext, der ein bestimmtes universe of discourse schafft[.]
Kortom, zodra verwarring over betekenis dreigt, is méér ... teken nodig. Wat er extra bijkomt totdat eenduidigheid voldoende geborgd is, heet dan context. Dat is niets nieuws, maar gewoon zoals taal principieel werkt. Metapatroon verleent daaraan een uitdrukkingsvorm die geschikt is voor facilitering van informatieverkeer door digitale informatie- en communicatietechnologieën. Die behoefte is recent, wat verklaart waarom Plato tot en met Schaff een dergelijke stap niet voorstelden. De allerbelangrijkste stappen zetten talloze denkers echter wel degelijk; die leiden naar realistische kijk op taal. Zo waarschuwt Schaff (p. 200):
»Bedeutung« ist eine typische terminologische Kurzform[.]
Hij bedoelt ermee, dat een complex van gedragingen er hoogstens mee aangeduid kan zijn. Pas volgens (p. 177)
eine korrekt betriebene Semantik
kijken we voorbij de “Kurzform” en herkennen het relevante complex. Daar hoort de bewuste bekwaamheid bij van het besef van reflexiviteit. Want hoe modelleren we die complexiteit? Dat gebeurt eveneens met tekens. Zo stuiten we noodzakelijk altijd op logica, waarin metapatroon voorziet voor stelselmatig informatieverkeer. Anders blijven we in de val lopen dat (p. 207)
bei der Zeichen- und Bedeutungssituation [...] oft ein eigentümlichter »Zeichenfetischismus« [herrscht], der im hohen Maβe das erfassen des Problems und seine Lösung erschwert.
Voor semantische interoperabiliteit op reële stelselschaal luidt de conclusie ronduit, dat het probleem op die manier onoplosbaar blijft. Schaff formuleert reeds als stelling (p. 200):
Das Problem der Bedeuting gehört zweifellos zu den wichtigsten und vom philosophischen Standpunkt aus zu den frappierendsten Problemen unserer Zeit.
In Essays über die Philosophie der Sprache schrijft hij met vooruitziende blik (p. 22):
Die Vernachlässigung dieses Problems und insbesondere der Theorie des Zeichens [...] wirkt sich nicht nur negativ auf unsere Philosophie aus, sondern ist in der Epoche der sogenannten Denkmachinen auch nicht ohne Folgen für gewisse Fragen, die mit der Praxis zusammenhängen.
Schaff heeft gelijk, dat (p. 24)
[es] bei der Zurückgebliebenheit unserer Forschung auf diesem Gebiet […] wichtig [ist], nicht nur Umfang und Bedeutung dieser Problematik ins Auge zu fassen, sondern sich auch Gedanken über die Methoden zu machen, die am besten geeignet wären, eine Lösung herbei zu führen.
Het belang heeft inmiddels door-en-door maatschappelijk bereik. We leven in een informatiemaatschappij, ook alsmaar internationaler, maar de bijbehorende infrastructuur voor informatieverkeer vertoont ernstige manco’s. Daaronder lijdt maatschappelijke dynamiek, wat alleen al financieel gezien aan twee kanten grof nadeel oplevert; de voorzieningen kosten meer geld, terwijl het gebruik ervan minder geld oplevert. Platvloerser kan ik urgentie niet duiden. Het enige moeilijke aan de in wezen allang bekende oplossing is de acceptatie ervan.
9 juli 2010, webeditie 2010 © Pieter Wisse