Schijnkunde

Pieter Wisse

Alsmaar kritiek, dat werkt daar niet.

Ja, daar zijn ze te stom voor, ongelofelijk zeg!

Denk je soms dat belediging helpt? We moeten op de positieve toer.

Dat kan nog knap lastig worden. Is het dan geen zooitje?! Ik lees alleen maar dat het voor de zoveelste keer fout ging met een ict-project. Ook hoor ik wel eens wat. Iets verbeteren, dat wij er iets mee opschieten, hó maar! Waar zijn ze eigenlijk mee bezig?

Weet je, mensen vatten kritiek gauw persoonlijk op. Vergeet dan maar dat je boodschap doordringt.

Oh, dus jij hebt een beter idee?

We gaan tips geven. Niet van, u deed het zus, dus ging het mis en dat is uw eigen stomme schuld. Wèl, doet u het zó, dan lukt het en dat is ùw enorme verdienste. Wat wilt u nog méér?

Je kunt het ook overdrijven. Ik vind het juist leuk om iets af te kraken.

Wil je wat bereiken, of niet? Je komt heus wel aan je trekken. Want die tips moeten we ook toelichten. We kunnen onze gang gaan, zolang kritiek maar opbouwend is.

Okee, wanneer beginnen we?

Ik zou zeggen, nu meteen!

Wacht even, voor wie zijn onze mooie tips bestemd?

Maak het alsjeblieft niet te ingewikkeld!

Daar zeg je zowat. Als dat geen prima tip is!

Je hebt eigenlijk wel gelijk. Maar er moet iets bij. Want maak het alsjeblieft ook weer niet te simpel.

Hallo, kan je er niet meteen bij vertellen hoe het precies moet?

Dat hangt er natuurlijk maar vanaf.

Ik geloof niet dat deze toer gaat werken. Zo blijft er niets van onze tip over.

Doe eens rustig aan. Zoals ik ook al zei, maak het niet te simpel. Kijk, in onze moderne samenleving dragen mensen de formele verantwoordelijkheid voor complexe processen met bijbehorende resultaten die zèlf nauwelijks of zelfs totaal niet deskundig erop zijn. Wat jij en ik daarvan vinden, doet er niets toe. Zo is het tegenwoordig gewoon.

Dus?

Het komt erop neer dat zulke functionarissen, je mag ze politicus, bestuurder, manager of leidinggevende ambtenaar noemen, zèlfstandig geen evenwichtig oordeel kunnen ontwikkelen over werkzame aanpak. Voor uitvoeringskwaliteit inclusief samenhang van voorzieningen zijn ze nagenoeg compleet afhankelijk. Daardoor verschuift, nota bene, de kritieke factor voor hun verantwoordelijkheid. Wat feitelijk telt, is aan wie een inherent òndeskundige functionaris zijn vertrouwen schenkt. Er is domweg géén alternatief. Gelet op moderne maatschappelijke verhoudingen ontkomt de beslisser er niet aan, uitzonderingen uiteraard daargelaten, om de raad van iemand ànders te volgen wat maak het niet te ingewikkeld, respectievelijk te simpel betreft. Rara, hoe zit het met die vertrouwensdynamiek?

Die insteek verklaart veel. Met onvermijdelijke ondeskundigheid gaat geheid onzekerheid gepaard, dat is logisch. Dan zit het er ook dik in, dat het vertrouwenscriterium dat een verantwoordelijke functionaris hanteert, weleens wat minder de noodzaak van maatschappelijke verbetering weerspiegelt … dan zijn angst voor aansprakelijkheid bij mislukking. Ik krijg trouwens ineens een extra naar gevoel bij die Europese aanbesteding voor overheidsopdrachten.

Klopt. Die angst vorm dus het wezenlijke punt. Wie bang is om op mislukking te worden aangesproken, zoekt gauw verkeerde geruststelling. Dat is de waan dat ontkenning positief is. Zo’n functionaris is dus kwetsbaar voor de schijn van vertrouwen. Wie zich specialiseert in het oproepen van die schijn, is echter tien-tegen-één evenmin deskundig. Anders was die schijn overbodig, nietwaar? Omdat de uitverkoren raadgevers, uitvoerders enzovoort zachtjes uitgedrukt weleens minder bekwaam opereren dan de verantwoordelijke functionaris annex opdrachtgever verwacht — of is het meer, hoopt? — neemt de kans op mislukking juist dramatisch toe.

Als je dat zo ziet, eigenlijk kan iedere psycholoog, nou ja, een deskundige en betrouwbare psycholoog je dat vertellen. Angst verwezenlijkt vaak het verschijnsel dat je erdoor wilde vermijden. Dubbel fout, jammer. Met wat voor tip komt zo’n psycholoog eigenlijk?

Confronteer je angst!

Oh, en, eh, dat gaan wij die politici enzo aanbevelen? Noem het maar geen kritiek! Zodra het over henzelf gaat, zijn juist die mensen vaak nogal gevoelig.

Nee, dat doen we dus niet. Het moet al behoorlijk helpen als duidelijk is dat hun eigen functioneren helemaal niet meer op kennis gebaseerd is, maar op vertrouwen.

Op zèlfkennis, zou ik zeggen.

Maak jij het nou niet weer te ingewikkeld!

Ik wilde eigenlijk uitkomen op de tip dat ze ons erbij moeten halen. Jij en ik zijn toch prima te vertrouwen!

 

 

1 maart 2008, webeditie 2008 © Pieter Wisse