Pakketten

Pieter Wisse

Wat het woord 'paradigma' betekent, weten wij allemaal wel. Ik zoek het toch even voor u op en lees in Van Dale (1984, elfde uitgave) als derde mogelijkheid dat het een "algemeen kader van de theorievorming van een bepaalde wetenschap in een bepaalde periode" is. Daar hoort natuurlijk bij, voeg ik eraan toe, dat theorie de praktijk in diezelfde "bepaalde periode" beïnvloedt.

Hier ben ik geïnteresseerd in informatievoorziening, met name de geautomatiseerde variant van informatievoorziening in grootschalige organisaties met complexe processen. Hoe luidt het hedendaagse paradigma daarvoor? Ik beweer dat theorie & praktijk van zulke geautomatiseerde informatievoorziening gedomineerd worden door het paradigma van programmatuurontwikkeling. En helaas is de verwarring toegenomen door het woord 'programmatuur' door 'systeem' te vervangen. Vele programmeurs/automatiseerders denken immers dat louter programma's samen reeds een systeem vormen.

Het paradigma van programmatuur- danwel systeemontwikkeling berokkent ernstige schade. Waarom? De schade ontstaat omdat zo'n paradigma tot onvoorstelbare herhalingen van inspanningen leidt. Voortdurend worden immers zogenaamde systemen gebouwd die er allang zijn. Het was en is voorts ernstig omdat er teveel aandacht voor techniek van automatisering blijft, vooral computerprogrammatuur, terwijl er zovele andere aspecten bestaan. Die andere aspecten moeten allemaal óók, en vaak méér, aandacht krijgen opdat informatievoorziening optimaal past in organisaties en processen.

Het paradigma van systeemontwikkeling komt erop neer dat bijzonderheden benadrukt worden. Helemaal aan het begin van de oordeelsvorming tijdens veranderingen gaat het meestal al fout. Want voor bijzonderheden van organisaties en/of processen moet een apart informatiesysteem komen, zo luidt de redenering. "Hoera, een systeem" horen we meteen roepen "een echt, eigen systeem." Dat is nieuw, dat is leuk en, vooral, dat verdient goed. Daar komen ze al aan, de informatieanalisten, de functionele ontwerpers, de technische ontwerpers, de programmeurs en wie ik allemaal maar vergeet. Oh ja, de edp auditors moet ik tegenwoordig zéker noemen.

Na verloop, inderdaad, na een vèrre loop van tijd is het zover. Het systeem is gereed. Het is alleen jammer, vinden al die specialisten als ze eerlijk zouden mogen zijn, dat het informatiesysteem daadwerkelijk gebruikt moet gaan worden. Zo komen er allerlei mensen mee in aanraking die er eigenlijk niets van snappen. Dat is jammer, lastig en daarom negeren specialisten doorgaans het operationeel gebruik en beheer. Oh neen, dat gebeurt niet met zoveel woorden, dat negeren, integendeel, maar wèl met gedrag. Dat gebeurt dus subtiel. Dat beheer moeten die rare mensen zelf maar oplossen, als zij het mooie systeem dan zonodig voor hun werk willen gebruiken, spreekt de non-verbale boodschap. Op dezelfde manier komt, voordat er van gebruik en beheer sprake is, de implementatie in de verdrukking. Want dat is ook niet leuk.

Wat opvalt is dat de specialisten hun paradigma zo lang intact weten te houden. Je zou denken dat mensen met gezond verstand al veel vroeger in opstand gekomen zouden zijn. Merkwaardig genoeg is dat nog niet op grote schaal gebeurd. Tenminste niet zozeer in grote, complexe organisaties met grote, gespecialiseerde

automatiseringsafdelingen en rekencentra. Gemakshalve ga ik hier overigens voorbij aan wat de "opstand van PC-gebruikers" mag heten. En ik zeg evenmin iets over de nadelen van dergelijke versplintering. Zie daarvoor de aflevering van Infogram die ik de titel 'consumentenartikelen' gaf.

Mijn verklaring voor het taaie voortbestaan van het paradigma van systeemontwikkeling is dat gewone mensen zich geïmponeerd voelen. Zij hebben bijkans heilig ontzag voor zoveel complexiteit. Wat zij niet bevroeden is dat al die complexiteit eerder een creatie van specialisten is dan een natuurwet. Het hoeft allemaal niet zo ingewikkeld.

Enige verandering is onhaalbaar zolang het paradigma van systeemontwikkeling overeind blijft. Daarom richt ik dáárop mijn aanval. Ik vind dat paradigma voor de vervulling van de meeste informatiebehoeften achterhaald. Het is niet meer nodig om altijd maar leuk nieuwe systemen te bouwen. Daarentegen is het mogelijk om meer en meer kant-en-klare programmatuur in te zetten. Dergelijke programmatuur vat ik onder de noemer van pakketten samen.

Ik stel dus als vervanger het paradigma van de pakketten voor. Dit paradigma houdt in dat voor specifieke informatiebehoeften allereerst terdege onderzocht wordt of er een pakket bestaat dat daarin voorziet. Zo ja, dan is dat hele verhaal over systeemontwikkeling in één klap overbodig. Direct

verkrijgen implementatie, operationeel gebruik en beheer àlle aandacht. Mocht er onverhoopt géén pakket beschikbaar zijn, dan moet vervolgens de vraag gesteld worden of automatisering nog wel zo aantrekkelijk is. Is het antwoord bevestigend, pas dàn is ontwikkeling van nieuwe programmatuur aan de orde. Maar doe dat alstublieft niet zoals vroeger. Beschouw nu elk programma op zichzelf als een pakket, als een module die in samenhang met àndere modulen moet gaan functioneren. Wie dat verstandig doet, heeft later minder zorgen over operationeel gebruik en beheer van geautomatiseerde informatievoorziening.

Al met al leidt het paradigma van de paketten tot een gewijzigde een houding tegenover geautomatiseerde informatievoorziening. Wij moeten automatiseringsmiddelen weer gaan gebruiken voor wat zij werkelijk zijn, dat wil zeggen als hùlpmiddelen. En dan verdienen kant-en-klare hulpmiddelen uiteraard de voorkeur.

Hoe langer iedereen zo'n houding volhoudt, des te meer ervan terecht komt. Zoiets heet in het engels een self-fulfilling prophesy en het paradigma van de pakketten is er één in de gunstige betekenis van deze uitdrukking. Het aanbod van pakketten zal eveneens voor grote, complexe organisaties en processen groeien zodra leveranciers merken dat er serieuze vraag naar bestaat. Dat zullen overigens gaandeweg andersoortige pakketten worden, te weten niet meer voor strak begrensde toepassingen zoals nu. Er komen vierde-generatie pakketten. Die zijn vergaand modulair en flexibel. Wie ze gebruikt, kan ze instellen volgens zijn eigen behoeften. Dat is eigenlijk nèt programmeren, en dan is de cirkel weer rond.