Pieter Wisse
Het failliet van integratie van informatievoorziening met louter technische hulpmiddelen — middleware, SOA enzovoort — valt niet meer te ontkennen, zo stelt Pieter Wisse.
Was het maar
een grap! Op zaterdag 1 april berichtte NRC Handelsblad over de Belastingdienst
met koppen als "haperende fiscus" met "grote problemen."
Hoe dramatisch ook, helaas is dat maar een voorbeeld. Zodra het wat
ingewikkelder wordt, hapert informatievoorziening alom. Weliswaar knopen overal
organisaties in ijltempo voorheen gescheiden informatiesystemen aan elkaar met
de allermodernste techniek. Maar doorgaans gebeurt dat zonder informatiekundig
besef van noodzakelijkerwijs gevarieerde betekenissen van, inderdaad, informatie.
De structurele oplossing is te komen tot één informatiestèlsel. Daarin moet
dienovereenkomstig eenduidige conceptuele ordening heersen, dus met aanwijsbare
betekenisovereenkomst èn -verschillen. Deze nieuwe infrastructurele opgave
vergt een nieuwe discipline: civiele informatiekunde.
Een lastige opgave. Want (infra)structurele oplossing blijft onbereikbaar,
zolang het bestuur van betrokken organisaties ontkent dat huidige, laat staan
toekomstige informatieproblemen kwalitatief ànders zijn en vragen om navenant
nieuwe informatiekundige oplossingen. Vroeger bleef informatietechniek
noodgedwongen beperkt tot geïsoleerde informatiesystemen. Ook enterprise
resource planning verandert daar helemaal niets aan, omdat de ene 'enterprise'
centraal blijft.
Alweer behoorlijk lang bestaat er digitale informatie- èn communicatietechnologie, maar de bijpassende informatiekundige vakkennis is onvoldoende verspreid geraakt. Gesanctioneerd door aparte opdrachtgevers stagneert informatiekundige vakontwikkeling. Uitwisseling van informatie tussen onverminderd aparte systemen blijkt vooralsnog het hoogst haalbare. Althans, zo luidt steevast het integratieplan, dat vervolgens netzo regelmatig mislukt. Waarom?
Besef ontbreekt dat opheffing van informatieve zelfvoorziening, noodzaakt tot, zeg maar, interculturele afstemming. Want gelijkluidende informatie uit voorheen geïsoleerde instrumenten betékent niet domweg hetzelfde. Zo zijn er talloze overheidsregelingen met allemaal 'woning' als object. Telkens betékent woning echter net, of zelfs behoorlijk, wat ànders. Is een klant een crediteur? Ja, natuurlijk! Nee, tegelijk óók anders! Bestuurders en ICT-professionals onderkennen nauwelijks het belang van betekenisverschillen en proberen koppeling mogelijk te maken door ongenuanceerde standaardisatie. Precies daarin ligt de wèrkelijke verklaring van onvermijdelijke hapering. Volwassen stelselmatigheid omvat echter variëteit.
Met doorgeschoten betekenisstandaardisatie verliezen informatiegereedschappen 'contact' met de werkelijkheid. Dat roept terecht weerstand op. "Stop!," roepen de medewerkers van crediteurenbeheer, "dat verkoopinformatiesysteem is onbruikbaar." Ze gebruiken het dus ook niet en werken op hun eigen manier door. Van de weeromstuit verkrijgt zo'n veranderingsproces het karakter van een belangenstrijd. Het zicht op wat er toch wezenlijk informatiekundig (ook) aan de hand is, raakt razendsnel vertroebeld en vaak zelfs totaal geblokkeerd. Daardoor lijkt het alsof er uitsluitend een bestuurlijk probleem aan de orde is.
De kern van de
"grote problemen" ligt in het informatiekundige vlak. Infrastructuur
waarvoor, net als bij een brug of een dam, een deugdelijke constructie nodig
is. Civiel is de informatiekunde om op relevante schaal een optimale
'constructie' te realiseren voor ordening van gelijke èn verschillende
betekenissen van informatie.
Nogmaals, zodra er sprake is van een stelsel met gevarieerde deelnemers, moet
de betekenisordening expliciet geregeld zijn. Dat is echt een nieuwe opgave,
met civiele informatiekunde als nieuwe discipline. Het aanhoudend
(inter)bestuurlijk geharrewar maakt het vooralsnog onmogelijk er serieus mee
aan de slag te gaan. Wat zodoende grootschalig blijft, is louter de financiële
verspilling. Dat komt mede, eerlijk is eerlijk, omdat er nog nauwelijks
stelselmatig georiënteerde informatiekundigen zijn.
In hun informatiemaatschappij hebben burgers en bedrijven een robuust informatieverkeersstelsel nodig, met alles erop en eraan, tot en met verkeersregels, inclusief voorzieningen voor toezicht en handhaving, enzovoort. Kortom, een heuse infrastructuur óók voor informatieverkeer. Wie helpt de bestuurders van hun ontkenning af?
dr ir P.E. Wisse (www.informationdynamics.nl/pwisse) is informatiekundig ontwerper te Voorburg en directeur van Information Dynamics.
april 2006, webeditie 2006 © Pieter Wisse
Eerder verschenen in: Automatisering Gids, 7 april 2006, # 14.