Katkachel

Pieter Wisse

Techniek op zichzelf bestaat niet. Het is altijd techniek als element in een sociaal-psychologisch systeem. Daarom verrast feitelijke toepassing vaak. De opdrachtgever, vooral de ontwerper enzovoort kunnen zich uit alle macht inleven. Maar wie de daadwerkelijke gebruikers zijn gaat regelmatig buiten hun verwachting. En hoe dat gebruik uitpakt hangt in eerste en laatste instantie van de eigen motieven van die gebruikers af. Op hun gedrag heeft een bepaald techniekelement uiteraard veel invloed, maar zeker niet uitputtend. Zij nemen als essentiële 'elementen' veel systeemsturing over.

Een voorbeeld dat aanpassingen slechts op systeemniveau inclusief mens en dier begrijpelijk zijn zag ikzelf onlangs in een Amsterdams steegje. Enkele maanden eerder heeft de eigenaar van het klein gehuisveste boekenantiquariaat zo'n pieppoort laten installeren. Dat scheelt diefstal. In het electromagnetisch veld staat een schrijftafel. Want daar stond die tafel altijd al. Ergens anders past zij niet. Wie niet steelt, rekent daar af. De boekhandelaar registreert ter plekke in een bestand op zijn personal computer welke titels hij dus niet langer kan leveren.

U raadt het al, de nieuwe poort stoort het signaal van de oude beeldbuis. Als aanpassing koopt de boekhandelaar een plat beeldscherm dat immers ongevoelig is voor de straling van de alarmpoort. Maar heeft het totale systeem zo een nieuw evenwicht bereikt? Nee, want de aanleiding waarom ik hem een vraag stel is een kubus op zijn schrijftafel. Die is ongeveer zo groot als een ouderwetse monitor. Er ligt een blauw kussentje op, vol met haren. En vlak erboven schijnt een bureaulamp haar licht er fel op. De haren glinsteren zilver. Dat soort herken ik direct van het muizenbeheersysteem bij ons thuis. Wijzend op de lamp vraag ik "Is dat de kachel van de kat?"

De oude monitor produceert veel warmte. Als hij ertegenaan ligt heeft de kat een behaaglijke slaapplaats. Die is nu verdwenen. De kat is in de war, vandaar de noodzaak van verdere systeemaanpassingen. De veronderstelling dat de boekhandelaar ruimte probeert te winnen met het platte beeldscherm is dus verkeerd. Daar gaat het zelfs oorspronkelijk niet om. Als resultaat heeft hij in elk geval minder ruimte dan ooit op zijn werktafel. Maar zijn kat kan er nog steeds terecht. De poort piept wanneer iemand, zeg maar, vergeet te betalen. Zijn bestand blijft bijgewerkt voor synchronisatie met de veilingsite op het Internet.