Ook verschenen in: Digitaal Bestuur, 6 oktober 2009.
De DB-redactie wijzigde daar de titel in kortweg Harmonieleer.

Informatiekundige harmonieleer

Pieter Wisse

Het is de toon die de muziek maakt. Maar let op! Dat vergt meerdere en verschillende tonen, tegelijk èn achtereenvolgens. Muzikale harmonieleer gaat over hun samenhang. Uniformering werkt zelfs compleet averechts. Met steeds dezèlfde tonen horen we herrie.

Het is òndenkbaar dat een professionele componist geen harmonieleer kent. Hij moet haar als vak tijdens opleiding serieus, intensief studeren en vergroot vervolgens zijn kennis, beheersing e.d. extra door ervaring.
Zodra het over betekenissen gaat in relatie tot gebruik van digitale informatie- en communicatietechnologie, lijkt nadruk op samenhangende verschillen echter nog altijd niet besteed aan talloze zgn informatiearchitecten. Van de weeromstuit blijven tevens opdrachtgevers daarover in het ongewisse, wat bijelkaar ernstige stagnatie verklaart. Want harmoniëren en uniformeren zijn nu eenmaal onverenigbaar.

Zoals er oneindig verschillende tonen zijn, die nogeens extra afwijken per instrument inclusief menselijke stem, verschillen betekenissen van elkaar. Daarom begint informatiekundige harmonieleer met erkenning van betekenissenvariëteit, die nota bene ook nog eens veranderlijk is.
Informatieverkeer in publiek domein stagneert (nog steeds) door wijdverspreide illusie van uniforme betekenis.

Voor een amateur klinkt het nog paradoxaal: betekenisverbijzondering naar context en tijd dient samenhang. Maar het is volstrekt logisch. Verschillen vormen de onmisbare voorwaarde voor samenhang annex harmonie.

Vergelijk de informatiekundige ontwerper inderdaad met een componist. Hij zoekt naar de reële betekenissen, accentueert zonodig verschil ertussen, opdat hij hun harmonie bereikt. Dat ontwerp- annex componeerproces verloopt overigens iteratief.

Noodzaak van beheersing inclusief bevordering van reële betekenisverschillen blijkt reeds vanàf verrassend kleine schaal van informatieverkeer aan de orde. Ordelijk informatieverkeer op maatschappelijke, internationale schaal is daarom zonder passende harmonieleer al helemáál een illusie.

Synoniem met informatiekundige harmonieleer is stelselmatige semantiek. De hoofdwet dicteert contextuele verbijzondering.

Bijvoorbeeld de huidige aanzet voor zgn basisregistraties is op reële stelselschaal strijdig met de hoofdwet van informatiekundige harmonieleer. Het principiële manco betreft de veronderstelling van betekenisuniformering.
Kortom, bruikbare basisregistraties komen er op die manier nooit. Want ze kùnnen natuurlijk niet indruisen tegen de informatiekundige harmonieleer met haar bijbehorende stelsellogica.

Het idee van basisregistraties suggereert een hiërarchie van betekenissen, zelfs een vàste, die er domweg niet is. Daarentegen verloopt maatschappelijk verkeer langs variabele netwerklijnen, met relevante verschillen van dien.
Daarvoor is een basisregistratie als een uniform gevuld (centraal) informatiemagazijn op z’n gunstigst een anachronisme. Ter facilitering van moderne netwerkverhoudingen zouden ze wèl belangrijke kruispunten kunnen bieden. In plaats van uniforme betekenis te leveren, moeten ze echter als, zeg maar, informatierotondes naar behoefte verschillende betekenissen geleiden.

De cruciale factor is schaal, met daaraan gekoppeld reële variëteit. Wie slechts een enkele toon wil uitbrengen of zomaar wat aanklungelt, hoeft zich over muzikale harmonieleer niet te bekommeren. Voor een heuse muziekcompositie is dat nu eenmaal anders.
Vergelijkbaar moet informatiekunde meegroeien met, als het even kan zelfs anticiperen op òpschaling van informatieverkeer. De discipline die bewust stelselmatig dimensioneert, dus correspondeert met informatieverkeer op maatschappelijke schaal, noem ik civiele informatiekunde. Daar hoort informatiekundige harmonieleer, vooruit, stelselmatige semantiek dus gewoon als hoofdvak bij.