Pieter Wisse
Meer dan drie jaren had ik aan een boek gewerkt. De hoeveelheid tekst was enorm. Bij de vormgeving stond voorop, dat zoveel tekst tòch een uitnodigend boek moest zijn. Dat is gelukt. En toen begon ik Kees Paling te lezen. De wereld als halve waarheid heeft de gebruikelijke titelpagina's enzovoort. Dan een opdracht. Er volgt een blanco pagina. Een citaat, gevolgd door alweer een blanco pagina. Ditzelfde nog een keer. De eerste hoofdstukopening biedt het derde citaat. En zowaar gaat de tekst van hoofdstuk 1 na het omslaan meteen verder op de linkerpagina. Maar dat is al nummer 14.
Ik snapte de citaten wel. Want ik had keurig eerst de begeleidende tekst op de achterzijde van het boek gelezen. Natuurlijk, Orwell met 1984. Toch was ik geïrriteerd. Wat een gemorst wit, en Paling zèlf had zich nog niet laten zien.
De samenvatting van zijn boek is simpel. De moderne mens krijgt zijn informatie vooral langs tussenstations. Wat hij als werkelijkheid beleeft, kent hij nauwelijks uit directe ervaring. De auteur begint als journalist. Als zodanig blijft Paling zijn stelling met voorbeelden toelichten. Zijn ironie is, dat hij daarvoor voortdurend put uit wat anderen eerder verteld hebben. Die stortvloed van voorbeelden en laxerende schrijfstijl in het eerste hoofdstuk vond ik echter niet overtuigend. Desondanks bleef ik lezen. Want de goede journalist liet mij niet ontsnappen. Ik moest dus doorlezen en kwam in hoofdstuk 2. En daar, middenin, gebeurde iets wonderlijks. Ik raakte geboeid en was zelfs even boos dat Paling zo laat pas van toon veranderde. De voorbeelden bleven komen en gaan. Steeds was het thema hetzelfde. Maar ergens was de behandeling radicaal omgekeerd. In plaats van neutrale kroniekjes klinkt in het tweede deel duidelijker en duidelijker het oordeel van de auteur zèlf door. Dat is plezierig. Het ontwapent. De journalist is mens. Ik nam het hem niet meer kwalijk zo vlot en handig te schrijven.
Heel aardig is dan ook het slot. In een epiloog krijgt de lezer een soort verantwoording. De aansporing staat er om vooral geïnformeerd te blijven. De enige manier om manipulatie van media te bestrijden is een uitgebreide smaak. "Een gewaarschuwd mens leest voor twee."
De wereld als halve waarheid is geen origineel boek. Die pretentie heeft Paling ook niet. Hij heeft een leesbare tekst geschreven. Daarmee kan hij een breed publiek krijgen voor een oude boodschap. Ik hoop dat die poging slaagt. Want ieder mens handelt in deze wereld. Als hij dat doet op basis van informatie, die hemzelf in zijn betrekking tot de wereld tegenspreekt, gebeuren er ongelukken. Dit is helaas geen voorspelling, maar trieste constatering. Paling is op z'n best, wanneer hij diezelfde boosheid verwoordt. Wat willen wij eigenlijk? Het ei is een symbool van vruchtbaarheid. Wij blijven zitten met een lege dop, die wij uit frustratie vervolgens nog helemaal in barsten slaan. Alles weg. Zelfs Chauncy Gardiner, de hoofdfiguur uit Being There, staat dan met lege handen. Deze tuinman is gelukkig gekozen als reisgenoot door de voorbeelden van Paling. Hij kan erop wijzen dat ieder mens handelt, ongeacht waarop zijn ervaringen gebaseerd zijn. De tuinman is dierbaar vanwege de radicale aard van zijn zelfs minder dan halve waarheden. Omdat hij zichzelf kan zijn, zeg maar helemaal in de wereld durft te staan, blijft hij uiteindelijk als enige met de hele waarheid over.
Zo kan het boek uitnodigen tot eigen gedachten. Als alle halve waarheden dat steeds doen, is ons probleem niet zo groot. Daarom zie ik voor De wereld als halve waarheid ook een nuttige plaats in het onderwijs. Bijvoorbeeld maatschappijleer biedt een noemer, want Paling heeft eigenlijk een verkapte inleiding tot de sociologie geschreven. Er kunnen interessante ontdekkingsreizen gemaakt worden. Zijn voorbeelden verwijzen naar andere bronnen; daarmee liggen reisplannen kant-en-klaar. De gehanteerde stijl verzekert dat nogal wat leerlingen het boek zeker niet meteen opzij leggen. Misschien nemen zij zelfs zo'n gesuggereerde bron ter hand. Iemand die niets meer leest, blijft altijd een ei of een lege dop.
© juni 1991, webeditie 2001.